Mindfulness en advaita

Mindfulness wil zeggen, bewust waarnemen. Opmerkzaamheid in het hier, het nu. Gewaar van lichaam, denken, voelen. Gewaar van impulsen, gedachten, emoties, aangeleerde patronen, enzovoorts. Niet dat er iets verandert hoeft te worden, of dat er iets moet verdwijnen, maar de intentie tot waarnemen, dat alles wat opkomt, kan worden gezien met het licht van aandacht, met bewustzijn. Het is een gang van onbewust naar bewust waarnemen. Het gevolg van deze opmerkzaamheid is dat het zich ook uitbreidt naar de acties die je onderneemt in het dagelijks leven. Zo neemt de kwaliteit van leven, in termen van welbevinden, toe. Het aardige is vooral dat het valt te leren, valt te trainen, in een relatief kort tijdsbestek. Een belangrijke opmerking in deze is dat mindfulness er niet om gaat om spanning te bezweren maar juist om er, als het ware, naar toe te bewegen. Niet van je af, maar er juist naar toe. Wat er is, .. onder ogen zien op een milde, vriendelijke, niet oordelende wijze. Het gaat hierbij niet om acceptatie, maar om erkennen wat is. Acceptatie kán daar een gevolg van zijn, maar is niet een voorwaarde tot waarnemen wat is. Je kan heel goed waarnemen dat iets niet is geaccepteerd, of acceptabel voor je is. Ook dat is een waardevolle ontdekking. Acceptatie kan niet “gedaan” worden. Bijvoorbeeld als een relatie wordt verbroken (een sterven, een scheiding) begint de verwerking ervan niet met acceptatie, maar met erkennen wat er is. Pijn, verdriet, woede, verwardheid misschien … wat dan ook. Allemaal gasten die in de herberg “mens” verschijnen, en allemaal, stuk voor stuk gezien willen worden in het licht van niet oordelende, milde aandacht, het licht van bewustzijn. Alleen zo kan alles de plek krijgen die het werkelijk inneemt, in plaats van dat het ons onwillekeurig meeneemt met zijn inhoud, en daardoor de kwaliteit van leven negatief beïnvloedt. Mindfulness is geen therapie in de zin dat problemen geanalyseerd worden in termen van mentale en/of emotionele verklaringen waarop direct moet worden ingegrepen. Uiteraard kan het wel zo zijn dat mindfulness een dusdanige helderheid geeft dat er een bewust besluit wordt genomen om een probleem bij de horens te vatten. Het gaat in mindfulness uiteindelijk om voelen, opmerken wat is. Een uitspraak van Rob Brandsma (een Amsterdamse psychotherapeut en mindfulness trainer) verwoord dat treffend, namelijk dat het er niet om gaat dat je je goed voelt, maar goed voelt. Advaita Vedanta verwijst naar de overtreffende trap van mindfulness. Was er eerst nog een verschuiving van het standpunt lichaam, denken en voelen naar het standpunt van de waarnemer, dan verdwijnt nu ook dit standpunt. Wat rest is moeiteloze waarneming, zolang er nog sprake is van lichaam, denken en voelen. Er is geen identificatie met wat dan ook, ZIJN is wat er is. Daarin speelt de geconditioneerde geest geen hoofdrol. Niet dat “de geest” weg is of zo, want dat zijn praatjes voor de vaak. Nee, de betekenisvolle rol ervan is uitgespeeld. Handig in het sociale verkeer en de dagelijkse beslommeringen, maar meer dan een vervoermiddel is het niet. De geconditioneerde geest is getransformeerd naar een oorspronkelijke geest, het heeft die plek toebedeelt gekregen die het werkelijk inneemt binnen het speelveld van Maya. Ongedeeld ZIJN omvat alles, is alles, inclusief Maya. De geest is geen verstoring, maar een instrument in de tijd en ruimte die het inneemt. Een instrument die ook in die sfeer zal oplossen zodra het lichaam desintegreert. Een dergelijke verschuiving van waarnemer naar moeiteloze waarneming, naar een diep geleefd besef van ZIJN is een Quantum-sprong in onze evolutie te noemen. Groots, totaal, absoluut … waarin leven en dood niet als aparte tegengestelde werkelijkheden werkzaam zijn. Een Quantum sprong die beschikbaar is voor elk wezen die zich uit het paradijs verdreven voelt. De vraag is; kan mindfulness in die Quantum-sprong een rol van betekenis spelen, en kan mindfulness als methode toegepast worden om tot dat diep geleefde besef van ZIJN te komen? Advaita geeft binnen de sfeer en lijden van lichaam, denken en voelen nauwelijks of geen aanwijzingen, en komt om die reden niet in de buurt van wat mensen ervaren in hun dagelijkse leven. Wordt dit nonduale onderricht verkeerd begrepen, dan raakt het al snel de grenzen van verheerlijking, narcisme en ontkenning. In het bijzonder als het als “leer” gehanteerd wordt. Het verwordt dan snel tot een religie die “de verlichte” als übermensch beschouwt en als zodanig behandelt. Vooral ook als de “verlichte” dit gedrag aanmoedigt en faciliteert. Niet vanuit kwade bedoelingen, maar omdat deze zijn of haar overtuiging niet als overtuiging herkent. Sektarisch, religieuze onzin is dan een direct gevolg van deze onbewuste houding. Om dergelijke situaties te vermijden is bewuste opmerkzaamheid een eerste voorwaarde, ook om tot gedegen zelfonderzoek te komen. Zolang er sprake is van lichaam, denken en voelen, is bewuste opmerkzaamheid, en het regelmatig uitvoeren van oefeningen daartoe, ter lering en onderhoud, bijzonder heilzaam. Zowel voor de (als er al zoiets als die tweedeling bestaat) “onverlichte” als de “verlichte.” Want men moet niet denken of geloven dat een verlichte bevrijd is van het juk van lichaam, denken, voelen… en de grappen welke deze gegevenheden met ons uithalen. Er is weliswaar sprake van een oorspronkelijke geest, maar het blijft een menselijke geest waar conditioneringen en patronen deel van uitmaken. Niets mis mee zolang die gegevenheid niet object van oordeel en ontkenning wordt.Anders ontstaat er een onwaarachtige sfeer waarin het idee dat de conditioneringen zijn opgebrand, als waar wordt gezien. Dat is altijd onzin. Gevalletje vader is de wens van de gedachte. Dán kan en mag dit blijkbaar niet gezien en erkend worden, en dat is erg jammer, want het gaat om waarheid en vrijheid, waarin alles, maar dan ook alles is. Waarin alles gezien wordt met het licht welk elk wezen, wezenlijk IS. Het licht dat vooraf gaat aan welke conditionering dan ook, die haar doorstraalt en uiteindelijk weer in haar opneemt. Waarin zelfs Shiva als schepper en vernietiger, object is.

Maar goed, verder met mindfulness en Advaita;
Uiteindelijk zijn de meditaties en methodes die in mindfulness worden gehanteerd gebaseerd op de aanwijzingen van onze goede vriend Boeddha. Wat dat betreft heeft mindfulness goede referenties. Maar welbeschouwd zien we deze aanwijzingen en methodes ook terug in alle mystieke scholen die zich bezig houden met de realisatie van dat wat we ten diepste zijn. Er is een streven naar de vereniging met God, (Union mystica), zelfrealisatie, verlichting… en zeker niet de minste .. dagelijks geluk.
Mindfulness, in aandacht zijn, is een non duale kracht op zichzelf, die niet gedaan kan worden door een doener, maar wel altijd beschikbaar is, niet anders dan onze hartenklop of adem. Open aandacht is altijd onafhankelijk van wel of niet identificatie. Identificatie is voor open aandacht nooit een beletsel. In open aandacht kan elke identificatie gezien worden voor wat het is.
In open aandacht kunnen de zaken van het dagelijkse bestaan gezien worden, de spinsels van de malende geest, gedragspatronen, patronen in lichaam, denken en voelen, patronen die tot depressies leiden, de wijze waarop we met ziekte omgaan, hoe we ons tot elkaar verhouden, hoe we communiceren, onze creativiteit, en hoe we ons spiritueel ontwikkelen. Alleen in open aandacht kunnen keuzemogelijkheden opgemerkt worden en bewuste keuzes worden gemaakt. (Wat trouwens iets anders raakt dan het vraagstuk over de vrije wil… want de keuzemogelijkheden die er zijn, zijn niet altijd dat wat we het liefst zouden willen…) In aandacht zijn is de basishouding voor alles, vanaf het repareren van motorfietsen tot het dagelijkse tandenpoetsen tot onderzoek naar het antwoord op de vraag “wie ben ik?” Het is juist die constante beschikbaarheid van open aandacht die het in wezen zo ontzettend simpel maakt. Nog geen hartenklop of ademtocht van ons verwijdert.

Dus het antwoord op de vraag of mindfulness een rol van betekenis kan spelen in die evolutionaire kwantumsprong naar het volledige besef van ZIJN is een volmondig JA. Echter … het antwoord op de vraag of mindfulness als methode de garantie geeft om tot dat diep geleefde besef van ZIJN te komen is het antwoord, hoe paradoxaal dan ook, NEE.
Er is nu eenmaal geen eenduidige methode aan te geven om ZIJN te realiseren. Elke methode zal per definitie falen omdat er altijd een element van streven in is verborgen. Mindfulness kan helpen om het bewuste standpunt van waarnemer te herkennen, het kan je zelfs een getuig(e)- schrift of diploma verschaffen, maar verder dan dat zal geen enkele traditie, yoga, goeroe of methode je (kunnen) brengen. Het is altijd een verwijzing, een liefdevolle verwijzing naar dat wat altijd en eeuwig het meest nabij is, dat wat we ten diepste zijn. Dat wat gerealiseerd kan worden.
Vanaf het bewuste standpunt van de waarnemer zal uw lieve moedertje, uw goeroe, onze lieve heer of de duvel en zijn ouwe moer u geen stap verder kunnen helpen. Het is dan van, zoals mijn leermeester Alexander Smit ooit opmerkte, “Op U komt het aan.”

Mindfulness geeft je de handvatten om je zelfonderzoek op een vriendelijke, heldere, eerlijke, milde en gedegen wijze uit te voeren, maar het bepaalt niet de koers. Misschien dat je leven intenser en gelukkiger wordt, misschien besluit je een leermeester te raadplegen, misschien wordt het standpunt van de waarnemer in overgave verlaten, maar hoe, wat, waar en wanneer? Daar gaat niemand over, genade laat zich niet dwingen en dwingt niet. Hoe dat werkt? DAT is het mysterie van ons bestaan.

En wat een vreugde geeft DAT.